A horta rexenerativa absorbe ata 30 veces máis de CO2 ao ano que a convencional

A agricultura expulsa cada ano á atmosfera un 12% do total de CO₂ que emite España. Producir comida é imprescindible para a nosa supervivencia, reducir as emisións tamén. Existe un modelo agroalimentario capaz de reverter esta situación?

O Centro de Investigación Ecolóxica e Aplicacións Forestais (CREAF), a través do proxecto LIFE Polyfarming, demostra con datos científicos que o modelo agroalimentario rexenerativo, centrado en recuperar a saúde do chan, é unha solución factible a este reto mundial.

Segundo os resultados obtidos durante o últimos tres anos na leira piloto de Planeses (Xirona, Catalunya), o chan vivo e fértil dun horto rexenerativo almacena ao redor de 30 veces máis carbono atmosférico ao ano que un convencional. Ademais, os pasteiros rexenerativos, que se xestionan con animais pastando, secuestran ao redor de tres veces máis carbono ao ano que o pasto sen xestionar.

Estas taxas anuais de secuestro de carbono prodúcense durante os primeiros 6 anos despois do cambio de modelo agroalimentario convencional ao rexenerativo. Unha vez pasado este tempo, o chan mantense como un gran sumidoiro, posto que o carbono almacenado non se libera á atmosfera. Doutra banda, este modelo agrícola xa demostrou emitir un 40% menos de CO2 que o convencional ao non usar pesticidas nin fertilizantes químicos e reducir a maquinaria.

O chan vivo e fértil dun horto rexenerativo almacena ao redor de 30 veces máis carbono atmosférico ao ano que un convencional

Coa finalidade de que o sistema  regenerativo testado por Polyfarming poida replicarse a escala local e global, presentouse o Manual do Sistema Polyfarming. Un ’abecedario’ da agricultura e gandería rexenerativa que pretende dotar de ferramentas e coñecemento para que calquera persoa interesada poida replicarlo na súa propia leira.

“É urxente transformar o modelo agroalimentario intensivo para que pase de ser un  dos causantes principais do cambio climático a ser un gran aliado”, comenta o coordinador do proxecto e investigador do CREAF, Marc Gràcia. “De feito, calculamos que se toda a superficie agraria e de pasteiros de Cataluña fixese unha transición a prácticas  regenerativas, compensaríanse completamente as emisións anuais de CO₂ do sector agrícola catalán”, continúa.

A comunidade experta reclama que a transición dun modelo a outro debe ser un obxectivo a curto prazo, aínda que recoñece que o cambio pode resultar difícil, porque implica un gran apoio social, económico e político.

Horta rexenerativa.

Revivir o chan

O eixo central das prácticas rexenerativas é recuperar a fertilidade da terra, mantela húmida e en condicións para que a vida do chan, que abarca microorganismos, plantas ou insectos, sexa capaz de secuestrar e almacenar unha gran cantidade de carbono atmosférico en forma de materia orgánica.

En Planeses, os últimos tres anos, a materia orgánica do chan duplicouse. Este aumento tamén mellorou a capacidade de reter auga do chan entre un 15% e 20% respecto ao sistema convencional.

En  Planeses, o últimos tres anos, a materia orgánica do chan duplicouse

“Se o chan ten máis materia orgánica, é capaz de reter máis auga e suavízase o efecto das inundacións, a erosión por fortes choivas e contribúe a que os cultivos poidan ser produtivos baixo condicións climáticas áridas severas, como as secas, que cada vez máis frecuentes no mediterráneo debido ao cambio climático”, sinala Maria Josep  Broncano, técnica do CREAF do proxecto Polyfarming.

Para conseguir estes niveis de materia orgánica o sistema rexenerativo utiliza un sistema produtivo circular e pouco invasivo, “no que o chan é o centro do sistema”, comenta Marc.

Por exemplo, as vacas pastan cada día nunha parcela de pasto diferente e tardan un tempo en volver a esa zona, para non estragar as plantas co piso: fertilizan cos seus excrementos, cómense o mellor pasto e regresan cando este volve estar no seu punto.

As galiñas e os coellos móvense tamén, libremente, por unha zona de pasto diferente cada día, transportados en galiñeiros e currais móbiles. Marc puntualiza que no modelo rexenerativo “a relación planta-animal é esencial, xa que o gando é unha peza crave para recuperar a fertilidade do chan”.

Na leira tampouco se utiliza practicamente maquinaria pesada e empréganse os recursos do bosque para nutrir e protexer o chan á vez que se aumenta a súa capacidade de absorber ou reter auga. Para iso, elabórase carbón vexetal ou biochar, enterran troncos de madeira, esparcen achas de madeira triturada (BRF), ou fertilizan con abono Bocashi, un abono orgánico que se obtén con restos vexetais e animais ou biofertilizantes que se elaboran con plantas e microorganismos de montaña.

As galiñas móvense libremente pola horta. / CREAF

Do abandono rural á rendibilidade

“Planeses era unha leira abandonada antes de implementar o modelo rexenerativo, alí o sistema convencional non fose rendible. Hoxe, uns anos máis tarde, é un proxecto no que traballan oito persoas e que recuperou a actividade agraria e gandeira da leira”, comenta Marc.

Grazas a que o sistema Polyfarming reduce a dependencia de insumos de mercado e de maquinaria pesada, e utiliza tecnoloxías accesibles para todos e aplicables a diferentes escalas, é unha fórmula efectiva para recuperar a actividade agrosilvopastoral en zonas de montaña mediterránea abandonadas.

“Un país que non dispoña de terra fértil non é capaz de producir alimentos, nin de decidir políticas agrarias e alimentarias propias. Recuperar a fertilidade perdida permite promover a soberanía alimentaria e producir para toda a sociedade alimentos de calidade sen que exista un control por grandes  lobbies externos”, engade o coordinador do proxecto.

Marc Gràcia: “Un país que non dispoña de terra fértil non é capaz de producir alimentos nin de decidir políticas agrarias e alimentarias propias”

O manual compóñeno varios capítulos que explican o sistema rexenerativo desde a perspectiva do chan, o bosque, o prado, o gando e os cultivos e que detallan como combinar e integrar os recursos que nos ofrecen nun modelo de produción agroalimentario. Tamén incorpora técnicas concretas de agricultura e gandería rexenerativas e os beneficios ambientais, produtivos e económicos que conleva aplicalas. Ademais, inclúe unha sección co custo que implica poñelo en marcha, tanto as diferentes técnicas por separado como o balance total. Este material é froito dun traballo exhaustivo de documentación, análise e avaliación da experiencia real de aplicar o sistema Polyfarming na leira Planeses.

O proxecto tamén planea tres sesións para replicar o modelo rexenerativo en Estremadura, País Vasco e na rexión de Ariège, Francia. A formación enfocarase a gandeiros e agricultores que busquen maneiras máis sostibles de producir alimentos, tanto a nivel ambiental como económico. Nelas explicarase sobre o terreo como poden adaptar o modelo  regenerativo ás diferentes condicións ambientais e en función dos recursos dispoñibles.

“Polyfarming demostra que o modelo rexenerativo é unha opción real e factible. Queremos que a leira e o manual sirvan como exemplos que faciliten e contribúan ao cambio”, finaliza Marc.

Que é a agricultura rexenerativa?

A agricultura rexenerativa é un concepto novo e revolucionario baseado en alimentar de forma natural as plantas e utilizar só os recursos da terra para facelo. Non se trata de volver ao pasado e facelo como se facía no século pasado.

Hoxe en día tense un coñecemento científico moi avanzado de como funcionan os procesos naturais e a nutrición das plantas que o modelo  regenerativo utilizou para propoñer técnicas novas. O centro do modelo é o chan e por tanto a preocupación principal do agricultor é o de manter un chan vivo e húmido.

Grazas ás técnicas mencionadas nas seccións anteriores, este modelo utiliza os recursos naturais da leira para conseguir rexenerar o chan, recursos do bosque, os animais de pastoreo (coas súas deyeccións) e do propio horto.

A agricultura rexenerativa protexe o chan de toda aquela intervención que pode afectar os seus propios procesos biolóxicos: non se labra, non se deixa chan espido ou sen cuberta e non se utilizan fertilizantes nin pesticidas químicos, entre outros.