Cinco regras para elixir alimentos que melloren a súa saúde e a do planeta

* Un artigo de

Desde o punto de vista nutricional, unha dieta equilibrada, como a atlántica ou a mediterránea, presenta múltiples beneficios para a nosa saúde, xa que axuda a mitigar e reducir o impacto negativo de diversas enfermidades.

O beneficio persoal tamén pode estenderse ao ben colectivo e contribuír ao coidado do planeta cando consumimos produtos respectuosos co medio ambiente, xa que se debe ter en conta que a produción e consumo de alimentos conleva un gran impacto ambiental. Para dilucidar a cuantificación do devandito impacto, son dúas os indicadores que podemos utilizar: pegada de carbono e pegada hídrica.

Pegada de carbono e pegada hídrica

A pegada de carbono é unha medida das emisións de gases de efecto invernadoiro (GEI) e defínese como a cantidade de dióxido de carbono equivalente que un produto xera nun período de tempo ao longo do seu ciclo de vida (extracción, produción, envasado, transporte, consumo e xestión de residuos).

Xunto cos sectores enerxético e do transporte, o sector da alimentación é unha das actividades antropoxénicas con maior xeración de GEI. Actualmente, o Acordo de París trata de poñer límite a todas estas emisións, de forma que cada país comprométese a unha redución efectiva das mesmas (Figura 1).

Figura 1. Emisións de CO₂ per cápita no mundo. Os tres sectores principais de emisión: enerxía, transporte e alimentación. Gumersindo Feijoo. Gráfico do márgen inferior esquerdo, de CO2. Earth. Imaxe achegada polo autor.

Por outra banda, a pegada hídrica cuantifica o volume total de auga doce usada durante toda a cadea de valor para producir os bens que habitualmente consumimos. A FAO estableceu que un 70% da pegada hídrica mundial está relacionada coa produción de alimentos.

Os valores destas pegadas son bastante variables en función do sistema de produción (Figura 2) e do tipo de alimento:

• As froitas teñen valores medios de 350 g CO₂(eq)/kg e 900 L/kg para a pegada de carbono e hídrica, respectivamente.
• Os legumes e as hortalizas presentan valores media de 450 g CO₂(eq)/kg e 250 L/kg.
• No leite e derivados lácteos, obsérvanse valores nunha orde de magnitude superior, situándose en medias de 1 500 g CO₂(eq)/kg e 1000 L/kg.
• Os peixes e as carnes presentan variacións notables en función da especie. A modo de exemplo, a sardiña sitúase en 360 g CO₂(eq)/kg, o bacallau en 1500 g CO₂(eq)/kg, o polo en 3000 g CO₂(eq)/kg e a tenreira en 9000 g CO₂(eq)/kg.

Figura 2. Pegada de carbono e pegada hídrica dalgúns dos alimentos que forma parte do carro típico de compra español. Gumersindo Feijoo. Imaxe achegada polo autor.

Como elixir os alimentos máis sostibles

Unha vez definida a dieta adecuada ao noso estilo de vida, idade e estado de saúde, dispoñemos dunha gran variedade de alimentos con funcionalidades e propiedades nutricionais similares. Chega entón o momento de introducir 5 regras básicas e fáciles de incorporar no noso consumo diario que, en termos xerais, permitan garantir unha minimización do impacto ambiental dos alimentos para consumir.

1. Verificar a orixe dos alimentos. Como fai xa máis de 15 anos publicitaba unha gran cadea de distribución alimentaria francesa: “Moins de transport, moins de CO₂” (Menos transporte, menos CO₂). Baixo esta premisa xurdiu o apelativo de concienciación de Km0, que consiste en identificar os alimentos producidos nun radio de 100 quilómetros ao momento de consumo, sendo así unha chamada para potenciar o produto local.
2. Analizar o envase. Decote, o continente ten un maior impacto que o contido. Os envases poden posuír unha alta intensificación de material (sobreenvasados) e enerxética (consumo de combustibles fósiles na súa fabricación). Orientar a compra a produtos con envase mínimo e biodegradable é sempre unha boa opción ambiental.
3. Respectar a temporalidade dos produtos. Está asociada a cada estación do ano e rexión do planeta, acorde aos ciclos naturais de produción. A coordinación entre as condicións climáticas e os sistemas de produción supoñen unha redución notable da pegada de carbono e hídrica.
4. Buscar a presenza de ecoetiquetas. Poden certificar e garantir que se alcanzan diversos criterios ecolóxicos, o que á súa vez permite potenciar e fomentar a incorporación das devanditas estratexias no márketing (Figura 3). Aínda que é certo que a aplicación destas catro regras vai depender da oferta, trátase en definitiva de influír na mesma coa nosa demanda.
5. Reducir o desperdicio de alimentos. Esta quinta e última regra depende do consumidor. Abonda pensar na cantidade de materia e enerxía necesaria para que os alimentos cheguen ás nosas neveiras e lacenas, para que lamentablemente non sexan consumidos e, por tanto, se convertan directamente en residuos. Unha maior concienciación neste aspecto axudaría a reducir o actual desperdicio medio nos nosos fogares.

Unha redución do 50% na perda de alimentos nos fogares pode chegar a supoñer en España a emisión anual de medio millón de toneladas de CO₂(eq) (que, tendo en conta que o valor medio durante o 2020 no mercado de CO₂ foi 24,75 €/tonelada, suporía uns bonos por valor 12 millóns de euros) e 510 Hm³ de auga (practicamente o consumo de auga anual de Berlín e Madrid).

Figura 3. Ecoetiquetas. Arriba: fotografía nunha poxa na lonxa de Ribeira con ollomois certificados con pescadeRias (frota artesanal) e Pescaenverde (baixo pegada de carbono). Abaixo: venda a granel de banana coa certificación de Rainforest Alliance que verifica criterios ambientais e sociais. Gumersindo Feijoo. Imaxe achegada polo autor.

Neste enlace está dispoñible unha folla de cálculo sinxela para estimar o impacto ambiental e económico que produce o desperdicio dos 64 alimentos máis comúns no carro da compra do consumidor.

É o momento de converternos en parte activa co compromiso ambiental do planeta, cada un de nós podemos achegar o noso gran de area.

* Gumersindo Feijoo Costa é catedrático de Enxeñaría Química da Universidade de Santiago de Compostela.

Cláusula de divulgación: o autor non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declara carecer de vínculos relevantes alén do cargo académico citado.