Desde a época romana ata ben entrado o século XX, a ostra de Arcade forxou un imperio comercial na ría de Vigo. Xunto ao polbo en seco e a sardiña en salgadura, foi a estrela das exportacións durante séculos. No caso do bivalvo, en barrís e en escabeche. Dende moitos lugares de Galicia, a ostra forxou un pequeno imperio, transportada en carros máis aló do Padornelo.
Aínda a mediados do século XIX, o xeógrafo Pascual Madoz escribía no seu Dicionario Xeográfico-Estatístico-Histórico que Ponte Sampaio era unha vila próspera, “consistindo o principal comercio na exportación de barrís de ostras en escabeche, moi apreciados en Madrid”.
Porque a ría de Vigo era a maior produtora de ostras de España. “Era a súa industria máis común o escabecharlas, metelas en barrís e darlles saída a todo o reino de Galicia”, afirma o historiador Antonio Meijide Pardo. Os bocois tamén viaxaban a Castela e a Portugal, “e, a finais do século XVIII, tamén se espedía ostra escabechada aos mercados de Indias, maiormente ao porto de Veracruz”.
Tanta riqueza tivo que ser regulada e consérvanse ordenanzas do século XVIII con estritas normas para recoller ostras en Arcade sen danar o recurso. A produción destinábase máis aló do comercio. Unha acta municipal do concello de Vigo de 1666 recoñece abertamente un suborno con moluscos: a corporación agasallaba con dúas ducias de barrís de ostras en escabeche ao maestre de campo “para telo favorable”.
“A raíña do escabeche foi a ostra, exportada desta guisa ao interior xa desde a época romana”, afirma o historiador Xavier Castro, quen lembra que a sona dos bivalvos da ría de Vigo chegou ata a Corte dos Borbóns. En Pontevedra creouse a ‘Escabechería Real’ para preparar as ostras de Arcade e que fornecesen á Real Casa.
“Abertas as ostras, frítense en aceite abundante, prepárase o escabeche formado de viño de Boiro, vinagre de uva, allo, loureiro, cravo, canela e sal”
Houbo outra escabechería real en Boiro, entre os séculos XVI e XVIII, e os cronistas apuntan a que, en pago a este servizo, se libraban os mozos da zona do servizo de armas. O investigador Manuel Fajardo Piñeiro, no libro ‘Historia e vida da ría de Arousa’ afirma que os reis tiñan especial predilección polo molusco en escabeche, unha receita que se elaboraba en Punta Ostreira e que, segundo o historiador, preparábase da seguinte maneira: “Abertas as ostras, frítense en aceite abundante, prepárase o escabeche formado de viño de Boiro, vinagre de uva, allo, loureiro, cravo, canela e sal”.
O arquiveiro compostelán Pérez Constanti na súa clásica obra ‘Notas Vellas Galicianas’, lembra a paixón polas ostras en escabeche entre as clases máis acomodadas. Así, en 1642, o xuíz pontevedrés don Antonio de Ganoso Figueroa, denunciaba unha extracción tan masiva nos areais de Redondela e Pontesampaio, que non permitiría atender ás solicitudes reais. Ademais, con motivo da guerra con Portugal pola súa independencia (1640-1668), o capitán xeral de Galicia “resolveu vir invernar e facer praza de armas nesta vila (Pontevedra). Para que nela poida haber prevención de todo o necesario, por medio de ordeno e mando que ningunha persoa dos devanditos contornos e máis parte deste Reino, de aquí en adiante, pesque ditas ostras sen licenza”.
As ordenanzas pesqueiras de 1768 indican que a campaña da ostra queda prohibida durante os meses de cría: maio, xuño, xullo e agosto, o paro biolóxico do noso tempo.
Porque, ademais de boas, eran baratas. Un barril de ostras en escabeche custaba catro reais e medio a finais do século XVIII, ao que había que engadir os portes. En contraste, unha peza de congro valía 36 reais, como apunta o historiador Xavier Castro.
A caída do ‘imperio’
Pero un negocio milenario veu abaixo en poucos anos. O banco marisqueiro ostrícola da ría de Vigo quedou ao bordo da extinción, como sucedeu tamén no resto de Galicia a mediados do século XIX. Un patóxeno arrasounas, do mesmo xeito que sucedeu con outras especies de bivalvos, por exemplo en Francia.
O resultado nárrao no ano 1870 o naturalista Mariano da Paz Graells, na súa obra “Exploración científica das costas do Departamento de Ferrol”. E a escena non é nada edificante: “Xa só as mulleres, cos mozos, adoitan rebuscarlas na baixa mar entre as praias, ou algún que outro mariñeiro desocupado, rastrexador dos fondos das enseadas onde adoitaba habelas”. A escaseza disparou os prezos. Por ser poucas, a ostra pasou a valer a cinco reais a ducia, cando vinte anos antes pagábase medio real por un cento.
A ostra en Galicia é hoxe un bivalvo que fala francés. Porque desde Bretaña impórtase a cría que hoxe se cultiva en bateas. A poboación autóctona quedou decimada, como xa denunciaba Cornide de Saavedra a finais do século XVIII. Así que este manxar mariño houbo que traelo de fóra. A desaparición dos bancos naturais de pstra en Galicia foi unha pequena traxedia ecolóxica e económica.
De nada serviu crear en 1847 a Escola Práctica de Ostricultura en Ortigueira. Só durou dez anos. Fracasou tamén alí un novo proxecto, en 1878. Ata que o éxito chegou a San Simón, en 1930. Era unha boa zona, xa que aquel ano se produciron alí 30 millóns de ostras de xeito natural. En Arcade estaba o último reduto posible tras tantos anos de bonanza aos que seguiu o desastre. E permitiu estender a ostricultura a outras rías galegas, en especial a Betanzos e Pontedeume, onde se implantaron en 1938 máis de 20.000 crías procedentes da ría de Vigo. Aínda que o proxecto fracasou, un temporal esparexeu as sementes e permitiu repoboar algunhas zonas do litoral norte. E cultivala en bateas. Pero nada volveu ser o mesmo que o vivido desde a época romana ata o século XIX.
Aínda que aínda podemos ir á Festa da Ostra en Arcade, nada podería ser comparado coa época dourada en que os barrís de ostras en escabeche forxaron un imperio comercial dende Galicia.
Deixa unha resposta