A crise da Covid-19 causou disrupcións nas cadeas alimentarias de todo o mundo, afectando tanto a subministración como á demanda. Segundo recoñeceu a FAO, se a pandemia prolóngase produciranse maiores interrupcións na subministración de alimentos ao longo dos meses de abril e maio.
A diferenza do ocorrido noutras situacións de crises, non se trata dun problema de escaseza na produción. Os desaxustes na cadea alimentaria están a producirse como resultado da combinación de tres tipos de acaparamiento e das restricións impostas polo confinamento.
Os tres tipos de acaparamiento
O primeiro tipo de acaparamiento foi protagonizado pola cidadanía. As compras compulsivas motivadas polo pánico colectivo fixéronnos ver imaxes de corredores baleiros e falta de certos alimentos nos supermercados.
A segunda modalidade de acaparamiento pasou máis desapercibida. As grandes cadeas de supermercados especularon con produtos básicos como as hortalizas, facendo subir os prezos nos mercados de abasto en detrimento do pequeno e mediano comercio e prexudicando ao conxunto da sociedade.
O diario El Salto desvelou como, en previsión da posible declaración do estado de alarma e as consecuentes medidas de confinamento, as grandes superficies empezaron a almacenar en cámaras grandes cantidades de verduras. Obrigaron así ao pequeno comercio, desprovisto de capacidade de almacenamento, a comprar e vender a un prezo maior. Como resultado, en Mercamadrid –o mercado de abastos máis grande de España– o prezo dunha hortaliza como a cabaciña incrementouse nun 273% desde a declaración do estado de alarma.
Algúns países están a frear as súas exportacións para protexer a cadea alimentaria nacional
En terceiro lugar, o acaparamiento alimentario está a ser alentado desde instancias gobernamentais. Algúns países están a frear as súas exportacións para protexer a cadea alimentaria nacional polo temor a un posible desabastecemento. Casaquistán restrinxiu a exportación de fariña de trigo, azucre e algunhas hortalizas. Serbia bloqueou a venda exterior de produtos como o aceite de xirasol. Vietnam prohibiu a firma de novos contratos de exportación de arroz.
Efectos no sistema agroalimentario
As medidas relacionadas co peche de fronteiras e as limitacións impostas ao movemento de persoas poderían ocasionar serios problemas na loxística e distribución de alimentos en caso de continuar prolongándose no tempo.
A Covid-19 non é só unha crise sanitaria; é unha crise multisectorial, que evidencia as limitacións e riscos do modelo capitalista e da cultura do consumismo exacerbado. A pandemia e as medidas adoptadas para contela poñen en xaque os patróns dominantes de consumo alimentario, organizado segundo as regras da globalización neoliberal.
A expansión da Covid-19 móstranos a vulnerabilidade e inestabilidade do sistema agroalimentario europeo
A expansión da Covid-19 móstranos a vulnerabilidade e inestabilidade do sistema agroalimentario europeo, dependente en boa medida das importacións, do mercado exterior, das grandes industrias agroalimentarias e da man de obra estranxeira.
Todos estes factores víronse afectados polas restricións ao transporte e pola corentena, e terán con toda probabilidade un impacto negativo na nosa seguridade alimentaria nos próximos meses.
Produtos de proximidade
Anticiparnos ás consecuencias da pandemia obríganos a interrogarnos sobre a sustentabilidade ecolóxica, social e económica do sistema alimentario e a reforzar medidas que impulsen a transición cara a modelos de produción, distribución e consumo alternativos.
No actual contexto, unha das principais solucións debe centrarse en fomentar a produción e o consumo local. É unha forma de diminuír o risco de interrupcións na cadea agroalimentaria e reducir a inseguridade ocasionada pola Covid-19.
Ademais, a produción e o consumo de proximidade xeran importantes beneficios para a economía local e o pequeno e mediano comercio, moi prexudicados pola crise. Igualmente, favorecen a vitalidade do medio rural e permítennos substituír a presenza de petroalimentos nas nosas dietas pola de produtos de quilómetro 0. Deste xeito podemos reducir a emisión de gases de efecto invernadoiro causantes do cambio climático.
Os produtos de proximidade teñen menor pegada de carbono. Foto: Mimagephotography/ Shutterstock
As (in)xustizas alimentarias
As repercusións sociais do coronavirus están a deixarse ver tamén no ámbito do dereito á alimentación e a xustiza alimentaria. A configuración do sistema alimentario e o acceso á alimentación están marcados por cuestións de raza, clase, xénero, nacionalidade e procedencia étnica.
Tomarse en serio a xustiza alimentaria implica garantir a equidade en todos os elos da cadea alimentaria, desde a produción ao consumo, pasando pola transformación, a distribución e a comercialización.
A Covid-19 visibiliza e magnifica as desigualdades sociais. Os seus efectos alcanzan de forma especialmente dramática ás persoas en risco de exclusión e aos fogares máis vulnerables. Por iso, son necesarios programas sociais para evitar que as medidas adoptadas para frear a pandemia golpeen con maior forza aos colectivos máis vulnerables, garantindo o acceso á alimentación de todas as persoas.
Son precisas estratexias para apoiar aos pequenos e medianos produtores e produtoras, incluíndo medidas económicas e fiscais
Dise que as enfermidades contaxiosas non entenden de clases e grupos sociais. Pero, como advirte o xeógrafo británico David Harvey, esta afirmación queda hoxe en dúbida polas discriminacións que filtran os impactos económicos e sociais da Covid-19, unha pandemia de clase, xénero e raza.
Como sinala Harvey, a clase traballadora debe elixir entre o perigo de infectarse por mor de prestar os coidados socialmente necesarios, como a provisión de alimentos e a atención a persoas dependentes, e a perda de emprego e medios económicos de subsistencia. Mentres tanto, unhas poucas persoas privilexiadas podemos teletrabajar, conservando o noso emprego e salario.
A crise do coronavirus evidencia cal é o traballo indispensable para o mantemento da vida e moi especialmente o papel fundamental que desempeña o sector agroalimentario.
Impulsar a produción e o consumo local na conxuntura actual esixe defender a soberanía alimentaria como obxectivo social prioritario e apostar pola produción agroecolóxica, máis territorializada e de menor impacto ambiental. Iso supón adoptar estratexias para apoiar aos pequenos e medianos produtores e produtoras, incluíndo medidas económicas e fiscais que lles permitan continuar a produción, como subvencións ou a exención do pago da cota de autónomos para pequenas empresas produtoras.
Alimentos de produción sostible. Foto: Helena Olcina, CC BY-ND
Medidas para evitar peores consecuencias
A Coordinadora Europea Vía Campesiña alerta de que a crise da COVID-19 está a impedir a moitas persoas e empresas produtoras de alimentos acceder aos mercados necesarios para a distribución dos seus produtos. Algunhas causas son o peche de comedores e restaurantes, as restricións á venda directa e a clausura de mercados.
Para evitar ulteriores prexuízos, deben garantirse as seguintes medidas:
- A apertura dos roteiros que posibilitan a subministración alimentaria.
- O normal funcionamento dos servizos de transporte.
- A mobilidade de persoas non soamente aos supermercados, senón a todos os lugares onde se distribúen alimentos.
- O continuo funcionamento de todas as canles de venda de produtos alimentarios, incluíndo os mercados. Especialmente os mercados non sedentarios ao aire libre –clausurados errónea e inxustamente por motivos hixiénico-sanitarios, como denuncia a Coordinadora de Agricultores e Gandeiros–, pero tamén outros puntos de venda directa, como a venda a pé de leira.
Tamén é fundamental que as administracións públicas impulsen a produción local mediante a compra pública de alimentos destinados a hospitais, comedores sociais e centros de persoas maiores. Estas e outras medidas foron trasladadas ao Ministerio de Agricultura, Pesca y Alimentación por organizacións e colectivos do país. O obxectivo é paliar os impactos da Covid-19 na produción agroecolóxica e a pequena escala.
Trátase, en definitiva, de implementar solucións que permitan aos agricultores e ás agricultoras vender os seus produtos e evitar o desperdicio alimentario, mentres apostamos polo consumo agroecológico de proximidade.
Xa se puxeron en marcha algunhas solucións creativas neste sentido, como a iniciativa do Comité de Agricultura Ecolóxica valenciano de iniciar un mercado ecolóxico para a venda online a través da súa web. Deste xeito, a cidadanía pode acceder aos produtos ecolóxicos a pesar do peche de mercados locais e outros espazos de venda de proximidade.
Fronte á apatía provocada polo temor e a incerteza, e fronte as restricións á mobilidade que nos impón o confinamento, temos a opción de promover unha cidadanía ecolóxica. Podemos defender a transición agroalimentaria a través dos nosos actos de consumo, agora tamén desde casa.
Deixa unha resposta