A partir dos primeiros tomates introducidos en España no século XVI, foron orixinándose as distintas variedades locais ou tradicionais que hoxe coñecemos. O proceso continuo de evolución baseado na selección e adaptación durante centos de anos por parte dos agricultores na diversidade de condicións agroclimáticas da península ibérica posibilitou a xeración de gran número de variedades locais de tomate.
Variedade ‘Tomata Mutxamel’ (ORI3). Salvador Adoitar et al.
Estas presentan unhas características propias e diferenciais e constitúen un patrimonio etnobotánico e recurso xenético de gran valor que merece a pena conservar. Moitas destas variedades caracterízanse por presentar froitos de gran carnosidade e lóculos pequenos que achegan solidez e consistencia ao froito. Con todo, o máis valorado polos consumidores é o seu excepcional sabor.
Froitos de tomate de variedades tradicionais de tomate. 1, ‘Tomata Valenciana Rosada da Vall d’Albaida’ (BOC2); 2, ‘Tomata do Pebre da Vall d’Albaida’ (FONT1); 3, ‘Tomata De Borseta’ (ORI1); 4, ‘Tomata Valenciana’ (PIC1); 5, ‘Tomata Vermella PlanRia’ (REQ2); 6, ‘Tomata De Penjar’ (VIST1). Salvador Adoitar et al.
Desprazados polos híbridos
A partir da década de 1960, co novo modelo de agricultura intensiva que acabou imperando en España, a mellora xenética introduciu as chamadas variedades híbridas F1, altamente produtivas.
Ao poder cultivarse durante todo o ano, permitiron satisfacer a demanda ininterrompida por parte dos consumidores. Ademais, foron variedades, en principio, moi valoradas no mercado ao caracterizarse por unha uniformidade moi elevada na morfoloxía dos froitos.
Con todo, a irrupción no sector produtivo dos híbridos F1 desde 1970 supuxo o desprazamento e desaparición de moitas variedades tradicionais de tomate.
Os consumidores actuais, familiarizados coas variedades híbridas, son conscientes con todo da súa falta de sabor e de textura (calidades organolépticas). Isto é especialmente evidente cando esporadicamente consomen tomates producidos en zonas rurais ou de interior onde algúns agricultores continúan cultivándoas.
Estes, aínda que son moi variables en formas e tamaños, son moito máis saborosos. Xorde, nestes momentos, a pregunta: por que os tomates que atopamos nas tendas non saben igual? A resposta a esta pregunta é obvia: non son os mesmos de antes.
Froitos dunha variedade híbrido F1 (dereita) e dunha variedade tradicional de tomate (esquerda). Salvador Adoitar et al.
Maior riqueza nutricional
Os consumidores valoran de forma crecente o sabor e calidade das variedades tradicionais, “os tomates de antes”, en lugar da calidade visual ou aspecto exterior. Esta situación vese favorecida pola moi deficiente calidade organoléptica das actuais variedades comerciais de tomates.
As calidades organolépticas das variedades locais de tomate gardan unha relación directa coa súa composición química, especialmente no contido de azucres redutores e ácidos orgánicos. Así, na súa composición achamos unha ampla diversidade de compostos de interese organoléptico, nutricional, funcional e aromático.
Identificáronse niveis de compostos antioxidantes moi interesantes en variedades locais do chamado “tomate de Penjar” e, noutras ocasións, contidos de licopeno ou β-caroteno moi saudables. Contribúen a esta calidade aspectos como a carnosidade dos froitos e as distintas texturas da carne.
Variedades tradicionais como produto de calidade
Froitos de tomate da variedade ‘Tomata Valenciana’ coa característica forma apuntada. Adoitar et al.
Neste contexto, exponse a necesidade de recuperar o cultivo das variedades tradicionais. Neste labor é moi interesante aproveitar a súa rusticidade e o seu grao de adaptación á contorna onde se desenvolveron.
Esta facultade convérteas nun material moi adecuado para o seu cultivo nas súas zonas de orixe e así poder conservalas de forma activa a través da súa explotación comercial, dándolle un valor engadido e, á vez, contribuíndo ao mantemento da rendibilidade agraria de explotacións agrícolas.
Así, cada vez máis existen asociacións de produtores e cooperativas que apostan por poñer no mercado produtos de calidade organoléptica excepcional.
Os agricultores baséanse en características externas, fundamentalmente morfolóxicas, para salientar o carácter único do seu produto. É o caso do acostillado no froito de tomate da variedade tradicional Mutxamel, o apuntamento do froito na variedade Valenciano ou a cor rosada da variedade Rosa de Barbastro.
Froitos no mercado da variedade ‘Tomata Valenciana’ co logo da Associació de Productors i Comercialitzadors da Tomata Valenciana e da ‘Tomata De Penjar d’Alcalà de Xivert’. Ambas están distinguidas con márcaa CV da Generalitat Valenciana. Adoitar et al.
Así mesmo, características saudables como un elevado contido en vitaminas ou substancias antioxidantes beneficiosas para a saúde contribúen á súa valorización.
Por iso, as variedades locais de tomate son un material vexetal moi idóneo para o desenvolvemento de produtos asociados a marcas de calidade ou denominacións de orixe, xerando produtos de alto valor engadido no mercado.
*Salvador Soler Aleixandre é catedrático de Xenética da Universitat Politècnica de València. Jaime Prohens Tomas é profesor de Xenética na Universitat Politècnica de València. María del Rosario Figás Moreno é técnica superior de laboratorio de Mellora Xenética Vexetal na Universitat Politècnica de València.
Cláusula de divulgación:
- Salvador Soler Aleixandre é membro da Associació de Productors i Comercialitzadors da Tomata Valenciana e figurou como investigador en distintos proxectos de investigación autonómica, estatal e europea.
- Jaime Prohens Tomas recibe fondos de Unión Europea e Generalitat Valenciana para a realización de proxectos de investigación.
- María del Rosario Figás Moreno non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis aló do cargo académico citado.
Deixa unha resposta