Co verán podemos asistir a numerosas festas gastronómicas de exaltación do viño. Unha das decanas en España é a Festa do Albariño, que se celebra anualmente desde 1953 no municipio de Cambados (Galicia) durante a primeira fin de semana de agosto, sendo considerada de interese turístico internacional desde 2018.
A cultura do viño non só ten detrás unha longa historia, senón que ademais é un exemplo de innovación ambiental.
Unha tradición milenaria
O viño acompáñanos desde o Neolítico, propagándose a súa produción desde Mesopotamia a toda a conca mediterránea.
Produto da romanización, o viño fíxose popular e estendeuse a todas as clases sociais ao longo e ancho do Imperio romano. Como proba deste carácter vital, atopamos que a propia mitoloxía grega e romana outorgan a Dionisio e Baco un posto no Olimpo dos deuses como “protectores dos viñedos”.
Un dos primeiros textos que deixaron constancia do cultivo da vide débese a Catón o Vello, coa súa obra De agricultura (160 a. e. c.) sobre os aspectos relacionados coa xestión dos viñedos e oliveirais.
A cultura milenaria da industria do viño sitúao como un sector que aproveita ao máximo os recursos naturais e, polo tanto, como un exemplo da tan ansiada economía circular.
Vantaxes da agricultura biodinámica
A viticultura (estudo e cultivo da uva) está a apostar polos sistemas biodinámicos e rexenerativos, o que supón, entre outras características:
- Labra mínima do solo favorecendo a súa rexeneración.
- Corredores biolóxicos para o control ecosistémico de pragas, desenvolvendo un variado espectro de flora autóctona e insectos que contribúen ao ciclo vital natural dos microorganismos e organismos do ecosistema.
- Uso de animais como “sistemas cortacéspede” e de abono natural do solo.
- Compostaxe dos restos de podas para o seu posterior uso como fertilizante.
Carteis na adega Veramonte (Casablanca, Chile) cos principios básicos da viticultura biodinámica na que se basea a súa cultura do viño. Author provided
Todo iso deriva nunha redución na intensidade de material e enerxía para a xestión do viñedo. Así, nun estudo realizado en viñedos da Denominación de Orixe Viño do Ribeiro (na provincia de Ourense), comparando viñedos xestionados de forma convencional e segundo os principios da biodinámica, observamos que a produción biodinámica de uva supón cargas ambientais máis baixas.
Por exemplo, se se compara a pegada de carbono, o valor oscila entre 70-150 g CO₂eq por botella de viño de uva procedente de parcelas biodinámicas fronte a 250-400 g CO₂eq por botella para parcelas xestionadas de forma convencional.
As principais razóns desta forte diminución dos impactos ambientais no caso do emprazamento biodinámico están relacionadas cunha diminución do 80% dos consumos de gasóleo, debida a unha menor aplicación de produtos fitosanitarios e fertilizantes, así como a redución da mecanización.
Obtención de antioxidantes, aceite e fertilizantes
A vinicultura (fabricación e elaboración do viño) tamén experimentou nos últimos anos unha transformación importante, buscando unha maior calidade dos viños para poder obter novos subproductos de todas as correntes de materia residual.
Un destes procesos innovadores é a valorización dos pousos do viño (precipitados que se forman durante a súa elaboración) para a obtención de antioxidantes, que mostra un bo perfil ambiental ao longo de todo o ciclo de vida debido a que a maioría das operacións realizadas son físicas (separacións sólido/líquido, destilacións, evaporacións etc.) e non implican un gran consumo de electricidade ou produtos químicos.
Doutra banda, expuxéronse diversas estratexias para un aproveitamento completo do bagazo da uva máis aló da compostaxe convencional:
- Unha posible vía (exemplo A na figura) é a obtención de destilados, aceite de pebida de uva e a valorización enerxética do bagazo esgotado. O aceite de pebida de uva presenta por cada 100 g: 900 kcal, 100 g de graxas (12 g saturadas) e 18 g de ácido oleico.
- Unha segunda vía (exemplo B) consiste na obtención de destilados, a obtención de polifenoles e a compostaxe do bagazo esgotado utilizando tanto bacterias como miñocas (vermicompost).
-
Aproveitamento completo do bagazo de uva, considerando o aceite de uva como un dos seus subprodutos estrela. Author provided
O vermicompost é un tratamento de valorización innovador e medioambientalmente sostible. Se se teñen en conta os factores de asignación económica, as cargas ambientais do proceso poden distribuírse entre os distintos produtos, o que corresponde a 200 g de CO₂eq por kg de vermicompost producido.
A análise comparativa entre os tratamentos ao final da vida útil demostrou que o vermicompost presenta un excelente comportamento ambiental ao considerar a análise dos ingresos económicos: supón 17 kg CO₂eq por cada 100 euros de ingresos.
Impactos ambientais comparativos en termos de pegada de carbono (kg CO2eq) considerando 100 euros de ingresos como unidade funcional (unidade de referencia) para diferentes tratamentos do bagazo esgotado. Author provided
Sostibilidade económica, social e ambiental
É importante lembrar que os sistemas sostibles son aqueles que abarcan os tres piares: unen beneficios económicos (riqueza na rexión onde se sitúan), sociais (integran tradición, cultura e desenvolvemento) e ambientais (reducen o impacto sobre o medio ambiente). A viticultura e a vinicultura ecolóxica son, sen dúbida, un sector no camiño da economía circular sostible.
Principais datos do sector do viño en España. Author provided
*Gumersindo Feijoo Costa é catedrático de Enxeñaría Química da Universidade de Santiago de Compostela.
Cláusula de divulgación: Gumersindo Feijoo Costa non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis alá do cargo académico citado.
Deixa unha resposta