A produción animal é unha parte inherente da actividade agraria. Serviu desde a Antigüidade aos seres humanos para o abastecemento de alimentos e permitiu a tracción durante a labra e fertilización dos chans.
Con todo, o avance da historia modificou as tendencias alimentarias e a forma de traballar o campo. En que situación nos atopamos na actualidade?
O sector gandeiro en España e Europa
En España e a Unión Europea, a contribución económica da gandería á produción final agraria é menor que a da produción vexetal. Só nalgunhas rexións moi especializadas na produción de cárnicos ou lácteos se produce un maior desprazamento desta balanza cara á produción animal.
Nas dúas últimas décadas, os censos gandeiros globais na Unión Europea diminuiron case un 10%. O descenso máis considerable produciuse no sector ovino. Con todo, na actualidade, España é o primeiro produtor de gando porcino, ovino e cunícola. Tamén é o primeiro produtor de leite de ovella.
Doutra banda, España é o segundo produtor de leite de cabra, de carne de pito e de bovino novo (de menos de 1 ano de vida). Ademais, é o terceiro produtor de ovos de consumo. Con todo, ocupa un lugar menos relevante no sector bovino, tanto en produción de carne de animais de máis dun ano de vida (sexto lugar), como en produción de leite de vaca (sétimo lugar).
Estes produtos abastecen á poboación próxima. Porén, nalgúns sectores coma o porcino, unha gran parte destínase á exportación, tanto de carne como, especialmente, de produtos transformados como o xamón curado e outros embutidos, que gozan dun gran recoñecemento gastronómico noutros países do mundo.
Impactos e beneficios da gandería
A produción gandeira require poboación activa no medio rural. Secasí, nas últimas décadas produciuse unha intensificación produtiva que conlevou un aumento do rendemento animal e unha redución do número de traballadores por unidade de gando. Isto traduciuse, nalgunhas zonas, nunha falta de complementariedade entre o censo gandeiro e a evolución demográfica, distanciándose da xustiza social pola que avoga a transición ecolóxica.
Paralelamente, tenselle atribuido certa contribución ao fenómeno de quecemento global, á contaminación de augas e do aire, á competición de chan para as dexeccións da gandería intensiva, á perda de biodiversidade e á competición co uso do chan destinado a cultivos para alimentación humana.
Por outra banda, xurdiron consideracións éticas respecto do benestar animal e preocupacións polos riscos sanitarios da administración de medicamentos como os antibióticos e a salubridade nutricional dos produtos e tamén consideracións ambientais para protexer a saúde planetaria.
Estes efectos potenciais tratáronse, en moitas ocasións, sen ter en conta os beneficios da gandería. Máis aló de producir nutrientes esenciais de elevado valor para a dieta humana, pode ofrecer diversos servizos ecosistémicos de reciclaxe e fixación de nutrientes para a mellora da produtividade vexetal.
A gandería tamén permite o modelado da paisaxe en zonas non cultivables, onde non compite con ningunha outra actividade agroindustrial. Ademais, mantén tradicións gastronómicas de moitos territorios, que formarán parte da cultura popular das xeracións futuras.
Diversos paneis de expertos mundiais realizaron propostas de actuación para defender o papel da gandería nos sistemas agrarios do futuro. Con todo, a súa aplicación depende da localización xeográfica e do contexto gandeiro de partida, debido a que existen rexións con aptitudes agroclimáticas e tipos de granxas que non poderían ser deslocalizadas con facilidade.
Como podemos mellorar a súa sustentabilidade?
A redución do impacto ambiental da produción animal pódese acometer mellorando a eficiencia produtiva das granxas (incluíndo, entre outras, técnicas ou procesos para mellorar a calidade dos residuos animais). Neste sentido, existen diversas liñas de investigación para mellorar a capacidade de dixestión de nutrientes e facer fronte aos factores antinutricionais dalgúns ingredientes para alimentación animal e para reducir a produción dixestiva de gases que contribúen ao efecto invernadoiro.
Outra das estratexias expostas para zonas con gando herbívoro é a potenciación do aproveitamento de pastos dos sotobosques forestais e das cubertas entre liñas en cultivos leñosos. Para mellorar a eficiencia produtiva desas granxas, tamén se propuxo a aplicación de sistemas de pastoreo mixto que implican o uso simultáneo ou alternativo de diversas especies herbívoras sobre os mesmos pastos.
Con todo, as estratexias anteriores non son aptas para rexións con elevada densidade de gando porcino e avícola, que son especies máis parecidas nutricionalmente ao humano, e presentan unha menor capacidade de dixestión herbácea. Neses casos, proponse actuar sobre a eficiencia produtiva aplicando principios de economía circular, tratando de reducir os residuos ao longo das cadeas de subministración de bens e servizos.
Existen diversas accións que tratan de mellorar o aproveitamento dos subproductos xerados nas industrias de alimentación humana para incorporalos na dieta animal. A Unión Europea aprobou, despois dunha serie de estudos que proban a súa seguridade, a inclusión de produtos derivados de animais (insectos e subproductos de matadoiros de abasto) como ingredientes en alimentación animal para esas especies.
Doutra banda, os principios da economía circular implican unha integración óptima, no espazo e o tempo, dos cultivos agrícolas que serven para alimentar ao gando, cuxas dexeccións serven, á súa vez, para mellorar a saúde dos chans e reducir a dependencia dos fertilizantes inorgánicos. Para evitar o impacto ambiental asociado ao transporte de alimentos, esta aproximación require unha correcta planificación dos tipos de cultivos e pastos, o que obrigará posiblemente a unha redistribución territorial da produción animal nalgunhas rexións concretas.
Os próximos anos permitirán comprobar se as políticas agrarias, que deberían responder as demandas dos consumidores, promoveron unha produción gandeira revitalizada. Entre os seus fitos atoparase a mellora dos actuais estándares de benestar animal e de calidade dos seus produtos, o desenvolvemento de sinerxias coa súa contorna agrícola para a conservación do medioambiente, a creación de ecosistemas favorables que permitan fixar poboación no medio rural e a dignificación do rol social dos profesionais dedicados á produción de alimentos.
*
Beatriz Serrano Pérez é profesora de Fisioloxía Animal na Universitat de Lleida
rofesora asociada de Produción Animal na Universitat de Lleida
nvestigadora en Sanidad Animal na Universitat de Lleida
Cláusula de divulgación: Javier Álvarez Rodríguez non recibe salario, nin exerce labores de consultoría, nin posúe accións, nin recibe financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declarou carecer de vínculos relevantes máis aló do cargo académico citado.
Beatriz Serrano Pérez, Immaculada Argemí i Armengol e Isabel Blanco Penedo non reciben salarios, nin exercen labores de consultoría, nin posúen accións, nin reciben financiamento de ningunha compañía ou organización que poida obter beneficio deste artigo, e declararon carecer de vínculos relevantes máis aló do posto académico citado.
Deixa unha resposta