Doces e refrescantes, sandías e melóns son sen dúbida os reis das sobremesas do verán. E a pesar de que son alimentos case indispensables en moitos fogares durante o período estival, seguimos sen coñecer todos os seus segredos.
Unha das cuestións que máis intriga á comunidade científica é de onde proceden estas dúas hortalizas, próximas ao cogombro
Unha das cuestións que máis intriga á comunidade científica é de onde proceden estas dúas hortalizas, próximas ao cogombro.
Os investigadores dan por feito que os actuais melóns e sandías proceden do descubrimento de anómalos froitos doces carentes de cucurbitacina, o composto que confire amargor ás cucurbitáceas, familia á que pertencen sandías e melóns, xunto con cogombros, cabazas e outros. Estas seleccionáronse e cultiváronse até chegar aos nosos días.
“Os melóns, cogombros e sandías se domesticaron varias veces ao longo da historia da humanidade. Pero colocar estas domesticacións no espazo e con nomes é moito máis difícil do que pensaba dez ou quince anos atrás”, subliña Susanne S. Renner, profesora honoraria da Universidade de Washington.
Renner, xunto con outros investigadores, redibuxou unha das ramas da árbore xenealóxica da especie Citrullus lanatus, comunmente coñecida como sandía. Até fai non moito, pensábase que esta especie pertencía á liñaxe do melón cidra de Sudáfrica, Citrullus caffer. No entanto, a nova información obtida a través do estudo xenético confirmou que o pasado da sandía está vinculado ao do melón Kordofán (C. lanatus), de Sudán.
Ademais, as súas conclusións son consistentes con algunhas antigas pinturas exipcias que suxiren que a sandía puido ser consumida no val do Nilo fai uns 4.000 anos. “Baseándonos no ADN, atopamos que as sandías como as coñecemos hoxe, con polpa doce, a miúdo vermella, que se pode comer crúa, eran xeneticamente máis próximas ás formas silvestres de África occidental e nororiental”, sinala a investigadora.
O camiño que percorreu o melón non está tan claro: A secuenciación do xenoma de 1.175 variedades indicou que se domesticou tres veces de forma independente
Pola súa banda, o camiño que percorreu o melón —Cucumis melo— non está tan claro. A secuenciación do xenoma de 1.175 variedades desta especie, que practicamente representan toda a diversidade que existe, indicou que se domesticou tres veces de forma independente, unha en África e dúas na India.
“O estudo de todas estas variedades permitiu comprender como se produciu a domesticación do melón fai 4.000 anos”, explica Jordi García-Mas, científico do Centro de Investigación en Agrigenómica (CRAG) e un dos principais investigadores de este achado. Ademais, García-Mas foi un dos coordinadores do proxecto Melonomics, unha iniciativa española público-privada que fai nove anos publicou a secuenciación do xenoma desta planta e de sete das súas variedades.
Imaxe dun melón Kordofán. / Shan Wu
Novas formas e tamaños grazas á secuenciación
“Agora, no noso laboratorio, estamos interesados en coñecer cal é o proceso de maduración do froito. Estamos a investigar que xenes e programas xenéticos regulan que o melón madure dunha forma ou outra. Isto é relevante, sobre todo para as empresas de mellora. No caso dos melones climatéricos, como os de tipo Cantaloup e Galia, o que queren é que sexan de longa vida, que se conserven mellor unha vez colleitados. Evidentemente, non imos ter un melón que dure tres meses. Hai un límite, aínda que non o coñecemos”, explica a SINC García-Mas case unha década despois da súa secuenciación.
“Agora empezamos a coñecer xenes que controlan o tamaño e a forma. Podemos crear melóns pel de sapo redondos ou máis pequenos”
Segundo indica, até hai poucos anos a mellora xenética orientouse cara ao produtor ou agricultor, “sobre todo enfocado á resistencia de enfermidades e pragas”.
“O que se fai é utilizar resistencia natural. É dicir, empregar variedades que non teñan necesariamente que ser consumidas e que sexan resistentes a ese patóxeno determinado. Se o atopas, introdúcese mediante a mellora xenética na variedade comercial. Moi importante: sen utilizar transxénicos”, puntualiza o experto.
Nos últimos anos, a investigación orientouse na busca de melloras para o consumidor, considera o científico. “Agora empezamos a coñecer xenes que controlan o tamaño e a forma. Podemos crear melóns pel de sapo redondos ou máis pequenos. Moita xente vive soa e non compra melón porque é demasiado grande. Ou, por exemplo, cambiar o perfil de aromas. Coñecendo que xenes regulan o aroma, podemos eliminar ou engadir algún volátil que sexa apreciado”, engade.
Detrás da cor vermella da sandía
Á forma de melóns e sandías únese a súa característica cor, sobre todo destas últimas, de intensa cor vermella. Esta peculiaridade probablemente é o resultado da selección artificial, xa que os seus devanceiros posuían a polpa pálida. Pero a pesar de que se sabe que a tonalidade depende do carotenoide licopeno, descoñécese que xene regula a cantidade desta sustancia.
Un estudo indica que as mutacións que lle dan a cor vermella á sandía predominaron debido ás técnicas humanas
Un grupo de investigadores de China achou que un xene, denominado ClLCYB, estaría detrás da pigmentación do froito. Segundo os seus resultados, “a regulación á baixa de ClLCYB fixo que a cor da polpa cambiase de amarelo pálido a vermello, e a sobreexpresión de ClLCYB […] fixo que a cor da polpa cambiase a laranxa”.
Ademais, o estudo indica que as mutacións que lle dan a cor vermella á sandía predominaron debido ás técnicas humanas.
“Crese que a domesticación de froitos de polpa vermella foi un esforzo consciente realizado por humanos. A aparición da sandía de polpa vermella pode ser unha mutación natural, pero o fenotipo estendeuse e fortaleceuse grazas aos esforzos de reprodución dos seres humanos”, sinala o traballo.
Así resisten ás adversidades
Por outra banda, as técnicas de secuenciación permitiron a un grupo internacional de investigadores ir alén da súa forma e cor, e neste caso desenvolver un recurso para atopar xenes de sandía silvestre que brinden resistencia a pragas, enfermidades, secas e outras adversidades. Os seus resultados publicáronse en Nature Genetics.
A introdución duns xenes na sandía podería producir froitos doces que poidan crecer en climas diversos
“A sandía doce ten unha base xenética moi estreita. Pero existe unha ampla diversidade xenética entre as especies silvestres, o que lles dá un gran potencial para conter xenes que lles brindan tolerancia ás pragas e a estrés ambiental”, explica Amnon Levi, xenetista no Servizo de Investigacións Agrícolas do Departamento de Agricultura dos Estados Unidos e coautor do estudo.
A introdución destes xenes na sandía podería producir froitos doces que poidan crecer en climas diversos, unha calidade especialmente importante cando o cambio climático dificulte a tarefa aos agricultores.
“A medida que os humanos domesticaron a sandía durante os últimos 4.000 anos, seleccionaron froitas que eran vermellas, doces e menos amargas. Desafortunadamente, a froita perdeu algunhas habilidades para resistir enfermidades e outros tipos de tensións”, manifesta Zhangjun Fei, investigador do Instituto Boyce Thompson (EUA) e coautor do estudo.
Como elixir o mellor melón ou sandía
Mentres a ciencia segue analizando as sandías e os melóns, para os consumidores o grande interese reside en dar coa fórmula para saber cal será máis doce antes de abrilo.
Unha curiosa forma de detectar que sandía está madura é a que propón Tracianne Neilsen, da Universidade Brigham Young (EUA). Neilsen, en colaboración con outros investigadores, expuxo durante a 177ª reunión da Sociedade Acústica de América que o son do tambor tradicional nixeriano, o igba, poderían servir para identificar correctamente as sandías maduras.
“Os sons das sandías maduras e ‘verdes’ escóitanse na música tradicional. Un patrón de tambor africano faise a partir dos mesmos sons”, dixo Neilsen.
Segundo a súa análise, pódese medir, determinar e correlacionar a madurez interna e a calidade da sandía co ton dun tambor nixeriano. Tal e como describen, este método permite a identificación cun nivel de eficiencia do 60%.
Pero se non se dispón dun tambor nixeriano, a Organización de Consumidores e Usuarios (OCU) ofrece 10 consellos como tomalos na súa época e aprender a observalos, cheiralos e palpalos, e así conseguir o mellor melón ou sandía.
——————————
Un artigo de Sergio Guinaldo para a Axencia Sinc
Deixa unha resposta