As abellas son insectos relativamente recentes na historia da vida. As súas orixes remóntanse á aparición das plantas con flor fai uns 125 millóns de anos.
A evolución da flor –a estrutura reprodutiva das plantas anxiospermas– desencadeou unha espectacular explosión na diversificación das abellas e as súas interaccións. Grazas a este proceso, as formas, cores e aromas dunhas e outras xogaron un papel relevante para moldear a vida como a coñecemos. Con todo, as poboacións destes animais están en declive. Isto ameaza a biodiversidade e a seguridade alimentaria da humanidade.
Dependencia entre animais e plantas
A razón de ser desta mutua dependencia entre animais e plantas baséase en necesidades comúns a todas as especies: alimentarse e reproducirse. Así, a alimentación das abellas baséase en produtos que achegan as flores. Estes son principalmente o néctar, un líquido azucrado producido en glándulas especializadas chamadas nectarios, e o pole, gránulos microscópicos ricos en proteínas, lípidos e hidrocarburos, entre outros.
En retribución, as plantas obteñen un servizo: o transporte do pole (estrutura que contén as células sexuais masculinas) para a fecundación e o mantemento da diversidade xenética da especie. Este proceso é chamado polinización, e grazas a el as plantas son capaces de producir froitos e sementes, polo que desempeña un rol central na estrutura dos ecosistemas.
As abellas son un dos grupos animais máis importantes para a polinización de plantas silvestres e cultivos. Aínda que a especie máis coñecida é a abella do mel, a ciencia describiu máis de 20.000 especies diferentes desta liñaxe. A esta enorme diversidade taxonómica acompáñalle unha gran versatilidade en formas de vida e interaccións con outras especies que provén estrutura e resiliencia aos ecosistemas.
Un vello amigo en crise
Non é casualidade que coñezamos ben ás abellas do mel. De feito, este icónico animal acompañou á humanidade desde os albores da domesticación de plantas e animais, e as evidencias químicas datan o noso uso dos produtos das abellas desde a prehistoria fai polo menos 9.000 anos.
Os produtos que obtemos das abellas do mel son útiles para a nosa alimentación (principalmente en forma de mel e pole), pero tamén produtos como cera, veleno e propóleo teñen numerosos usos artesanais e industriais.
Con todo, os beneficios para as persoas van moito máis alá. Na actualidade, estes laboriosos insectos, particularmente abellas silvestres, contribúen á cantidade e calidade do 85% dos cultivos dos cales dependemos. É dicir, que a maior parte da diversidade de alimentos que levamos á nosa mesa cada día depende da supervivencia e o benestar das abellas.
A pesar de que as áreas cultivadas aumentan e por tanto a necesidade de polinizadores é maior, observamos con preocupación un importante declive das poboacións coñecido como a crise dos polinizadores. Esta crise ameaza a nosa seguridade alimentaria e a dinámica ecolóxica con efectos en cadea sobre os biomas.
As actividades humanas son responsables dos declives nas poboacións de insectos. Algúns dos factores que producen a extinción dos polinizadores son a destrución e fragmentación dos hábitats naturais que van da man co aumento das áreas con hábitats antropoxénicos altamente perturbados, o uso de agroquímicos, o aumento da carga de parásitos e outras enfermidades debido á introdución de especies foráneas con fins comerciais, ou a introdución de predadores de abellas.
Este é un problema xurdido do aumento da poboación humana e dos sistemas produtivos actuais, que pretenden maximizar o capital obtido a partir dos recursos. No entanto, esa maximización da produtividade depende dos servizos que prestan os ecosistemas e que os mesmos sistemas produtivos paradoxalmente están a destruír.
Un chamamento para salvar ás abellas
En 2017, máis de 1.500 científicos de 184 países fixeron un segundo chamado á humanidade (seguindo ao primeiro de 1992) clamando medidas urxentes para deter o ritmo de colisión que levamos en contra da vida no planeta. As solucións, ou polo menos accións concretas que permitan reducir os impactos sobre a biodiversidade e a dinámica global, requiren ser implementadas, sen dilación, a todo nivel.
No que toca ás abellas, e en xeral aos polinizadores, todas as persoas a nivel individual e colectivo podemos contribuír a diario, con accións que van desde a nosa actitude en aspectos tales como os produtos que compramos e usamos, até as decisións e políticas de manexo das áreas, os recursos naturais e os sistemas produtivos.
Estas accións inclúen:
- Preferir produtos de proximidade e produción ecolóxica.
- Evitar o uso de pesticidas, fertilizantes e herbicidas. Priorizar os tratamentos orgánicos.
- Permitir e promover espazos de vexetación nativa nos xardíns, cidades, pobos e beiras dos ríos.
- Implementar corredores libres de manexo entre as áreas de cultivo que sirvan como reservorios de biodiversidade.
- Promover prácticas agrícolas e gandeiras sustentables como compoñente clave para facer un uso sustentable e racional dos recursos.
Por iso hoxe, cando leve á boca un aromático café ou goce dunha ensalada chea de cor, non esqueza que pode facelo grazas ás abellas. Estas non queren ningún pago diferente alén de que se lles permita seguir existindo no planeta.
Deixa unha resposta